تیروئید چیست؟

تیروئید یک غده شبیه بال پروانه است که جلوی گردن و زیر سیب آدم قرار گــرفته است. این غده موادی به نام هورمون تیروکسین (T₄) و تری‌یدوتیرونین (T₃) تولید و به داخل خون ترشح می‌کند. این هورمون‌ها به بدن می‌گویند تا با چه سرعتی کار کند و انرژی تولید نماید.

کم‌کاری تیروئید چیست؟

            در این حالت غده تیروئید بی‌کفایت می‌شود, یعنی دیگر قادر نیست به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نماید. از هر 100 نفر حدود 2 نفر مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند. البته درجات خفیف‌تر کم‌کاری تیروئید شیوع بیشتری دارد.

اگر کم‌کاری تیروئید درمان نشود معمولاً شدیدتر شده و شکایات ناشی از آن بیشتر می‌شود. در اندکی از موارد عوارض تهدید کننده حیات مانند نارسایی قلبی و اغما دیده می‌شود. کم‌کاری تیروئید با انجام آزمایش خون شناسایی و به راحتی قابل درمان است.

به چه علت تیروئید کم‌کار می‌شود؟

            شایع‌ترین علت بی‌کفایتی (نارسایی) غده تیروئید, التهاب آن به علت خطا در سیستم ایمنی خود فرد اسـت که بیماری‌ هاشیموتو نامیده می‌شود. معمولاً سیستم ایمنی بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها وارد عمل می‌شود و به خود بدن حمله نمـــی‌کند. در التهاب تیروئید به علت خودایمنی, سیستم ایمنی خود فرد, غده تیروئید را به اشتباه (به جای بیگانه) مورد تهاجم قرار می‌دهد و به آن آسیب می‌رساند. به طوری که ظرفیت تولید هورمون کاهش می‌یابد. بیمـــاری‌هــــای خــــود ایمن سرایت کننده نیستند ولی ممکن است در یک خانواده بیـــش از یک نفــر مبتلا شود. خانم‌ها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها دارند.

نوع دیگر, التهاب تیروئید پس از زایمان است که 5-11 درصد خانم‌ها را در فاصله کوتاهی پس از زایمان مبتلا می‌کند و معمولاً یک وضعیت موقتی است.

یک علت شایع دیگر بی‌کفایتی (نارسایی) غـــده تیـــــروئید, درمان‌های انجام شده روی پرکاری تیروئید است. یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار از ید رادیواکتیو یا جـــــراحـــــی استفــاده می‌شود, چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کم‌کار شود.

در حدود 100 میلیـون نفر در سـراسر جهان ید کافی دریافت نمی‌کنند. یــــد یک مـــــاده شیمیـــایی است که تیـــــروئیـــــد از آن برای تولید هورمون استفاده می‌کند و کمبود شدید آن با کم‌کاری تیروئید همراه است. این مشکل با استفاده از نمک‌های یددار در ایران برطرف شده است.

کم‌کاری تیروئید چه علایمی ایجاد می‌کند؟

            شکایات و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید, درست عکس پرکاری تیروئید هستند. یعنی چون کمبود ترشح هورمون تیروئید وجود دارد همه واکنش‌های  مربوط به سوخت و ساز بدن آهسته می‌شوند.

            اشتهای بیمار کم می‌شود, عدم تحمل به سرما, آهسته شدن حرکات, خشکی و خشونت پوست, موهای شکننده, ضعف و خستگی, صدای خشن, یبوست و گرفتگی عضلاتی دیده می‌شود. همچنین بیمار ممکن است از موارد زیر شکایت کند: کم شدن حافظه, خواب آلودگی در طی روز, مشکل تمرکز, بی‌حسی دست‌ها و پاها, افزایش وزن خفیف, صورت پف‌آلوده به ویژه چشم‌ها, خونریزی ماهیانه شدید و نامنظم, ترشح شیر از پستان‌ها, نازایی, گواتر (تورم غیرطبیعی در ناحیه جلوی گردن به علت بزرگ شدن غده تیروئید).

ممکن است در هر بیمار یکی از علایم فوق برجسته باشد در حالی که در بیمار دیگر چنین علامتی شدت کمتر داشته یا اصلاً دیده نشد. در واقع تعدادی از افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید هیچ شکایتی را عنوان نمی‌کنند. اگر علایم فوق را داشتید و پزشک پس از انجام آزمایش به شما گفت که مشکلی در تیروئیدتان وجود ندارد تعجب نکنید, چون بسیاری از شکایات فوق غیراختصاصی بوده و علل متعددی دارند.

پزشک برای تشخیص کم‌کاری تیروئید چه می‌کند؟

مانند هر بیماری دیگر, مهم است که شما مراقب علایم اولیه هشدار دهنده کم‌کاری تیروئید باشید. به هر حال پزشک شما تنها پس از انجام آزمایش خون می‌تواند با اطمینان بگوید که شما بیمار هستید یا نه؟ البته قبل از انجام آزمایش پزشک شرح حال شما را اخذ کرده و سپس شما را معاینه می‌کند و در نهایت در صورت شک به کم‌کاری تیروئید درخواست آزمایش خون: شامل TSH (و اگر لازم باشد T₄ و ...) می‌کند.

کم‌کاری تیروئید چگونه درمان می‌شود؟

با توجه به این که در این بیماری غده تیروئید قادر به تولید هورمون به اندازه لازم نمی‌باشد, درمان استاندارد, قرص‌های حاوی هورمون تیروئید هستند. این قرص‌ها هورمون مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. در اکثر موارد از لووتیروکسین استفاده می‌شود.

بیمار ممکن است ظرف 1-2 هفته پس از شروع درمان پاسخ اندکی را حس کند, اما پاسخ کامل به درمان با هورمون تیروئید اغلب تاخیر دارد و ممکن است چندین هفته طول بکشد.

معمولاً 2-3 ماه پس از شروع درمان آزمایش خون برای اندازه‌گیری هورمون‌ها تکرار می‌شود تا مقدار لووتیروکسین براساس آن تعدیل شود. این روند ممکن است چندین بار تا رسیدن به سطح طبیعی هورمون در خون تکرار شود. پس از این که مقدار مناسب دارو برای هر فرد مشخص شد پزشک شما ممکن است آزمایش‌های هورمونی را سالی یک بار درخواست نماید.

لووتیروکسین روزانه یک بار مصرف می‌شود که ترجیحاً به هنگام صبح و با معده خالی (ناشتا) است. خیلی مهم است که بیمار مقدار صحیح دارو را دریافت کند. گاهی بیماران جهت تسریع در بهبودی و یا سعی در کاهش وزن مقدار بیش از حد نیاز از این قرص‌ها مصرف می‌کنند, این کار می‌تواند منجر به بروز علایم پرکاری تیروئید شود که در آن بیش از نیاز بدن هورمون در خون وجود دارد و در طولانی مدت ممکن است مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان یا بیماری قلبی ایجاد شود.

بیمار مبتلا به کم‌کاری تیروئید تا چه مدت بایستی دارو مصرف کند؟

            اکثر بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید لازم است مصرف دارو را برای باقی عمر ادامه دهند, اما مقدار دارو در سال‌های بعدی ممکن است نیاز به تعدیل داشته باشد.

در چه وضعیت‌هایی ممکن است نیاز به دارو افزایش یابد؟

اگـــــر وزن بیمار بیشتر شود, در صورتی که خانم مبتلا به کم‌کاری تیروئید باردار شـــــود, بعضی بیماری‌های گوارشی که منجر به اختلال جذب لووتیروکسین می‌شوند, رژیم غذایی پرفیبر و کلستیرامین (داروی پایین آورنده کلسترول خون), آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم یا قرص‌های آهن می‌توانند در جذب لووتیروکسین مشکل ایجاد نمایند. لذا بین مصرف لووتیروکسین و داروهای فوق حداقل 4-5 ساعت فاصله باشد یا مقدار مصرف لووتیروکسین در موارد فوق افزایش یابد. همچنین داروهای ضدتشنج و ریفامپین با تسریع دفع لووتیروکسین ممکن است نیاز به آن را افزایش دهند.

در چه وضعیت‌هایی ممکن است نیاز به دارو کاهش یابد؟

            با بالا رفتن سن, پس از نوزادی, و در صورتی که وزن بیمار کم شود نیاز به دارو ممکن است کاهش یابد.

بــارداری

            مصرف لووتیروکسین در دوران بارداری بی‌خطر است و خانم باردار مبتلا به کـم‌کاری تیروئید نباید به هیچ وجه دارو را قطع کند. حتی ممکن است در طی بارداری مقادیر بیشتری از دارو مورد نیاز باشد. معمولاً مراقبت‌ها در فواصل کوتاه‌تری بایستی انجام شود. پس از باردار شدن در مراحل اولیه ممکن است هر 4 هفته بررسی انجام می شود. پس از این که مقدار مناسب لووتیروکسین در بارداری مشخص شد, فواصل مراقبت‌ها را می‌توان تقریباً هر سه ماهه یک بار نمود. زنان مبتلا به کم‌کاری تیروئید که در طی بارداری سطح هورمون‌های تیروئید خونشان با دقت تنظیم شده باشد فرزندان طبیعی خواهند داشت. پس از زایمان مقدار دارو بایستی مجدداً تعدیل شود.

به خاطر داشته باشید:

- فقط همان مقدار از دارو که توسط پزشک تجویز شده است را مصرف نمایید و هرگز خودسرانه مصرف دارو را کم یا زیاد نکنید.

- در صورتی که علامی دال بر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید احساس می‌کنید با پزشک خود تماس بگیرید.

- جهت حصول اطمینان از این که کم‌کاری تیروئید شما به خوبی تحت کنترل باقی مانده است در فواصل تعیین شده به پزشک خود مراجعه کنید.

     - خوشحال باشید که بیماری شما مهم ولی به راحتی قابل درمان است. با مصرف مرتب دارو و مراجعه به هنگام با یک فرد سالم تفاوتی نخواهید داشت.

- در کم کاری تیرویید نیاز به پرهیز غذایی خاصی نیست و مصرف مقدار معمول مواد غذایی از جمله کلم و شلغم بلامانع است.

مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم, دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هفت جزوه در مورد بیماری‌های تیروئید برای آموزش عموم منتشر کرده است. این جزوه‌ها عبارتند از:

1-     پرکاری تیروئید

2-     کم‌کاری تیروئید

3-     گره‌های تیروئید

4-     تیروئیدیت‌ها (التهاب تیروئید)

5-     تشخیص بیماری‌های تیروئید

6-     بیماری چشمی گریوز

7-     بیماری‌های تیروئید در اطفال

مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم

دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

صندوق پستی 4763-19395

اوین, تهران

تلفن: 22409309

فاکس: 22402463